İnsanlar birçok açıdan birbirinden farklıdırlar. Bu farklılık ve nedenleri bilim insanlarının yüzyıllardır ilgi odağıdır. İnsanlar arasındaki en belirgin farklılıklar fiziksel farklılıklardır. Fakat insanlar zihinsel, psikolojik, kültürel ve benzeri açılarda da birbirlerinden farklılıklar gösterirler. Bu sebeple özel eğitimde ve eğitimin tüm aşamalarında bireysel farklılıklar kavramı önemlidir.

Bireysel Farklılıkların Nedenleri: Genetik Yapı ve Çevre

İnsanlar kalıtımsal yolla aktarılan özellikleri gen adı verilen birimlerce taşımaktadırlar. Genetik olarak her insan annesinden, babasından ve daha üst kuşaklarından özellikler taşırlar. Taşınan özellikler AA(her ikisi de baskın) Aa(bir baskın bir çekinik) aa(ikisi de çekinik) genler tarafından ortaya çıkarlar. Baskın genlerin sahip olduğu özelliklerin ortaya çıkma olasılığı, çekinikten daha yüksektir.

Biyolojik açıdan bakıldığında gen çeşitliliği olması, insanın ortaya çıkacak olan yeni çevresel koşullara uyum sağlama sürecini hızlandıracaktır. Türün gelişmesi ve güçlenmesini sağlayacaktır. Bazı özellikler anne-babadan geldiği gibi kalmakta, ömür boyu değişmemektedir.(kan grubu- göz rengi, deri rengi,) Fakat bazı özellikler kişinin yaşam koşullarına bağlı olarak genetik yapının alt-üst sınırları içerisinde değişiklik gösterebilmektedir. Zekâ da bu özelliklerden birisidir. Kişinin zekâ gelişimi, çevresel koşullara, eğitim durumlarına göre genin sahip olduğu alt-üst limitler arasındadır.

Bireyler arası farklılıkların genetik kaynağına ve tedavi yöntemlerine ilişkin çalışmalar yapılmaktadır. Fakat biz eğitimcileri ilgilendiren konu, bireylerin doğuştan getirdikleri davranışların değiştirilmesi ve geliştirilmesidir.

Davranış geliştirmesine dair iki zıt yaklaşım görülmektedir. Bunlardan ilki Platon’un tasarladığı Devlet modelinde ele aldığı kalıtımla gelen özelliklerin değiştirilemez olduğu yaklaşımıdır. Fakat bilim ve teknoloji alanındaki gelişmeler insanları ağır bedensel işlerden kurtardıkça, endüstri alanında eğitimli insanlara ihtiyaç duyuldukça eğitimi sadece seçkin kişilerin değil, herkesin ihtiyaç duyduğu bir şey haline getirmiştir

Kişilik ve yetenek konusunu inceleyen bilim adamları insanları belli özelliklerine göre ortak gruplara ayırmışlardır. Bu gruplar yetersiz kalınca da alt gruplar oluşmuştur. Bu yöntemin en büyük yararı ekonomik oluşudur. Çünkü uçlarda olan insan sayısı oldukça azdır. Fakat uç özellik gösterenler, yani üstün ve düşük zekâlı bireyler, normal eğitim programlarına ayak uyduramamaktadırlar. Üstün zekâlı bireylerin eğitimine özel olarak önem verilmiştir. Çünkü bu bireyler ülkeler için önemlidirler, katkı yapacak potansiyelleri vardır. Öte andan zihin engelli bireylerin de eğitimine önem verilmiştir. Çünkü bu bireylerin eğitilmemesi, ekonomik olarak olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Eğitilmeyen bir zihin engelli birey, başka bireylere bağımlı hale gelecektir.

Eğitim planları oldukça dengeli yapılmalı, aşırıya kaçılmamalıdır. Toplumun ve doğanın düzeni dikkate alınmalıdır. Hem bireylerin özel yeteneklerinin keşfedilmesine ve geliştirilmesine, hem de var olan davranışlarının geliştirilmesine hizmet etmelidir.

Eğitim, Öğretim, Öğrenme ve Bireysel Farklılıklar

Eğitim, bireyin doğumuyla başlayıp ömür boyu süren, programlı bir süreçtir. Bu süreçte çevre ile etkileşimi vasıtasıyla hem özelliklerini ortaya çıkarır, hem de yeni özellikler, bilgiler kazanır. Davranışlarında, bilgi birikiminde kalıcı değişiklikler yaşar. Öğrenciler, öğretimlere bireysel özelliklerine göre farklı tepkiler verirler.

Bireysel özellikler 4’e ayrılmıştır. Değişmeyen benzerlikler; bireyler arasında genellikle aynı olan özelliklerdir. Değişmeyen farklılıklar; bireyde zaman içinde farklılık göstermeyen ama bireyden bireye farklılık gösteren özelliklerdir. Değişen benzerlikler; bireyde zaman içinde farklılık gösteren, fakat toplumda insanlar arasında aynı olan özelliklerdir. Değişen farklılıklar; zamanla değişen, bireyden bireye farklılık gösteren özelliklerdir.

Not: Bu yazı Nobel Yayınevi’nin ”Eğitimde Bireysel Farklılıklar” kitabından özetlenmiştir. Daha detaylı bilgi için kitabı edinmeniz tavsiye edilir.  Kitap hakkında daha detaylı bilgi edinmek ve satın almak için buraya tıklayabilirsiniz.